Het museum van de toekomst: de Cultuurbrouwerij van 2025

Ieder jaar komen museummedewerkers, marketeers, cultuurmakers en andere creatives samen bij de Cultuurbrouwerij: een dag die in het teken staat van samenwerken, ideeën uitwisselen en professional matchmaking. Het doel: elkaar helpen in de zoektocht naar verbinding met de jonge museumbezoeker. Voor elk museum een actueel thema natuurlijk, dus trokken we naar een zonovergoten Tilla Tec om aan de slag te gaan.

De ingrediënten van de Cultuurbrouwerij zijn simpel: zo’n 50 inspirerende individuen van binnen en buiten de sector, een aantal sprekers om de dag af te trappen en gewoon heel veel ruimte voor het uitwisselen van hersenspinsels en contactgegevens. Klinkt eenvoudig, maar het centrale vraagstuk is dat niet: hoe krijgen we meer jonge museumbezoekers over de drempel? Voor die uitdaging staan we allemaal, maar tijd om de stad af te bellen op zoek naar goede ideeën is er zelden. Iedereen die bij wel eens bij museum heeft gewerkt zal dat beamen. Gelukkig is er dus de Cultuurbrouwerij, die in het leven is geroepen om die gelegenheid juist wel te bieden.

Al tijdens de lunch bleek waarom die contactmomenten zo belangrijk zijn: in een gesprek hoorden we museummedewerker A terloops benoemen dat hij tv-schermen nodig had voor een expositie, maar dat zijn budget op was. Museummedewerker B had er toevallig nog een aantal in de opslag staan en bood ze direct te leen aan. Al is het maar een klein voorbeeld, illustratief is het zeker: vaak ligt de oplossing dichterbij dan je denkt – als je maar genoeg samenwerkt. 

Het thema van deze editie was het museum van de toekomst. Geen glazen bollen, maar brainstormen, outside the box denken en vooral veel naar elkaar luisteren. Hoe zorg je dat je als museum relevant blijft voor de jongeren van vandaag, maar ook die van morgen? Er zijn valkuilen genoeg, Gen Alpha rammelt aan de poort en de technologische ontwikkelingen zijn niet bij te benen. Wat als een chatbot je straks rondleidt door een museum? Of als bezoekers zelf kunnen cureren via hun telefoon? Wat voor rol gaat AI spelen in collectiebeheer? Scenario’s die ooit heel ver weg leken zijn dichterbij dan ooit, en als museum moet je nu al bezig zijn met je positie daarin. Hoog tijd om van gedachten te wisselen.

De dag bestond uit drie delen: een aantal inspirerende talks, een praktische breakoutsessie en een afsluitende borrel. Bij de talks gaf Flora van Gaalen het startschot. Zij is Head of Programme bij Het Nieuwe Instituut: het museum voor architectuur, design en digitale cultuur in Rotterdam. Eén van de belangrijkste rollen die een museum volgens haar vertolkt is die van gastheer, waarbij wordt afgeweken van de traditionele, statische vorm van etaleren en wordt nagedacht over hoe het gehele gebouw anders kan worden gebruikt. Zo is Het Nieuwe Instituut al eens van top tot teen omgedoopt tot fashion museum en bood het dak ooit plaats aan Het Podium: een gigantische, felroze opbouw met trap tot aan straatniveau. Het idee is dat het museum als gastheer alleen de basisvoorzieningen biedt, zodat de weg vrij is voor wat voor verdere invulling dan ook.

Die visie deelt Pooja Sitpura, Head of Inclusive Talent bij Somerset House, een creatieve broedplaats en community in Londen. Ook Somerset House vervult de rol van gastheer door creatives van alle denkbare disciplines handvatten te bieden, om de rest vervolgens aan hen over te laten. Daarnaast geeft het Black Business Residency-programma jonge zwarte ondernemers vroeg in hun carrière toegang tot de creatieve broedplaats en de coworking plekken. Ook duurzame ondernemingen of sociaal maatschappelijke organisaties kunnen tegen gereduceerd tarief kantoorruimte huren in het Somerset House. Er zijn een hoop verschillende programma’s, maar het draait allemaal om het bouwen van een creatief ecosysteem, vertelt Pooja. Door jonge mensen een inspirerend platform te bieden houden we niet alleen de culturele sector van vandaag gezond, maar ook die van morgen.

Een platform bieden dus. Het Nieuwe Instituut en Somerset House doen het elk op hun eigen manier. Maar het kan ook digitaal, bewijst WePresent by WeTransfer. WePresent geeft artiesten de kans om hun werk te laten zien op de immer populaire downloaddienst WeTransfer. Het idee is briljant in al zijn eenvoud: terwijl jij wacht op je bestand, krijg je in plaats van een saai laadscherm het werk van talentvolle kunstenaars van over de hele wereld te zien. Een grafisch ontwerper in Purmerend die op dinsdagochtend ineens de vetste foto’s van een Zuid-Koreaanse fotograaf te zien krijgt? We like it.

Maar inmiddels is WePresent veel meer dan dat, vertelt online editor Alex Kahl. Naast het tonen van werk van (on)bekende kunstenaars op WeTransfer gaf WePresent op haar eigen platform artiesten de gelegenheid nieuw werk maken. Inmiddels zijn er samenwerkingen met meer dan 1000 artiesten waaronder Solange, FKA twigs, Moses Sumney en Marina Abramović. De korte film die met Riz Ahmed werd gemaakt won zelfs een Oscar. Alex: ‘WePresent draait om het in beeld brengen van artiesten, niet om het bereiken van bepaalde groepen.’ 

Dat laatste kwam ook nog eens terug in de panel talk. Host Kimberly Willems ging in gesprek met Jamal Jama (founder van @whatsculture), Jhelisa Panfred (strateeg bij ACE) en Pooja Sitpura (Somerset House). Centraal stond de vraag: hoe ziet de museumbezoeker van de toekomst eruit? Nou, om gelijk maar even met de deur in huis te vallen: die bestaat niet. Jongeren zijn eindeloos divers en veranderen continu, dus het is zinloos om er allerlei analyses op los te laten. We zitten nog te veel vast in het idee dat wij kunnen bepalen wat jongeren willen, vindt Jhelisa. Probeer je niet tot ze te richten, maar met ze te werken en ze het woord te geven. Daar is Jamal het mee eens. Hij noemt initiatieven als de Blikopeners (Stedelijk) en de Beeldbrekers (Van Gogh) als voorbeelden van hoe het wel moet, omdat jongeren daar zelf centraal staan.

Duidelijk. We moeten dus zo snel mogelijk stoppen met het willen definiëren van de jonge museumbezoeker. Maar wat kunnen we dan wél doen? Simpel: barrières verlagen voor een museumbezoek. Of het nu gaat om tijd, geld, het creëren van een safe space of je niet gezien of gehoord voelen – er zijn nog genoeg redenen waarom jongeren een museumbezoek overslaan. Daarnaast: probeer, probeer en probeer nog eens. Geef ideeën de tijd, luister naar anderen en omarm vooral dat je van sommige zaken geen verstand hebt. Pooja voegt toe dat het creatieve ecosysteem van Somerset House niet op dag één slaagde, maar het resultaat is van jaren en jaren doorontwikkelen. Lukt iets niet gelijk? Leer ervan en probeer het nog een keer. En nog een keer. En nog een keer.

Met die kennis op zak was het tijd voor de praktische sessies. Deelnemers werden in drie groepen verdeeld (willekeurig, alleen zo ontstaan er onverwachte vriendschappen!) om aan de slag te gaan met het museum van de toekomst. De insteek: geen utopische scenario’s of vage cases, maar spijkers met koppen slaan en banden bouwen voor de toekomst. Wat wil je bereiken, wat heb je daarvoor nodig en wie kan je daarbij helpen? Deze concrete benadering had gelijk effect. Tijdens de sessie vlogen er naast ideeën vooral veel namen en telefoonnummers over tafel. We zagen een marketeer die mbo-studenten zocht voor een panel gegevens uitwisselen met iemand die een aantal docenten in haar netwerk had. Verderop vertelde iemand dat hij binnen zijn museum een community van jongeren wilde bouwen om naar hun verhalen te luisteren. Een programmamaker en een producer wilden hem graag helpen dat op te zetten. Weer even verder tackelde een groepje een aantal praktische zaken voor de aankomende Museumnacht door ervaringen uit te wisselen. 

Het moge duidelijk zijn: het museum van de toekomst bouw je niet alleen. Het ontstaat alleen als we kennis, ervaringen en frustraties delen. En als we elkaar om hulp durven te vragen. Laten we ook niet vergeten dat de museumbezoeker van de toekomst zich in geen enkel hokje laat plaatsen. Focus daar dus vooral niet op, maar neem alle denkbare barrières weg en geef de jeugd de regie. En lukt het niet gelijk? Dan probeer je het gewoon nog een keer. Wij zijn in ieder geval razend benieuwd welke innovatieve ideeën we op 1 november al terugzien tijdens de 25e Museumnacht Amsterdam. Zien we je daar?